(: اطلاعات عمومی :)

منطقه شكار ممنوع تپال با وسعتي برابر 30 هزار هكتار در شمال غربي شهرستان شاهرود واقع شده و منطقه اي است كوهستاني و دشتي كه در مجاورت شاهرود واقع شده است .

منطقه تپال با چشم اندازهاي بسيار زيبا از دير زمان محل مناسبي جهت زيستگاه وحوش و محل مناسبي جهت بازديد دوستداران طبيعت به شمار مي رود .
اين منطقه كه تا قبل از سال 1373 از نظر حيات وحش دچار آسيبهاي جدي شده بود جهت احيا ء آن طبق آگهي روزنامه رسمي به مدت 5 سال از سوي شورايعالي حفاظت محيط زيست به عنوان منطقه شكار ممنوع و تحت حفاظت قرار گرفت كه پس از انقضاي اين مهلت از اول آذر ماه سال 1377 به مدت 5 سال ديگر منطقه شكار ممنوع اعلام گرديد هاست اين منطقه به لحاظ نزديكي و مجاورت شهرستان شاهرود و مجن از موقعيت خاصي برخوردار بوده و دسترسي به اين منطقه براي گردشگران و دوستداران طبيعت با كمترين زمان و هزينه امكان پذير مي باشد .
از گونه هاي بارز حيات وحش اين منطقه مي توان قوچ و ميش ،‌كل و بز ، آهو ، خرس قهوه اي ، پلنگ ، كبك ، كيهو ،‌كبك دري ، شغال ، و انواع پرندگان وحشي را مي توان نام برد.

روستا سرسبز وزیبا نمکه (Namakeh) در 80 کیلومتری شمال دامغان واقع می باشد. این محل به عنوان آخرین روستای شهرستان دامغان در ناحیه شمالی محسوب می گردد. حدود 5 کیلومتر بالاتر از نمکه محدوده استان سمنان پایان می یابد و وارد استان مازندران می شویم. روستای نمکه یکی ازروستاهای تاریخی دامغان محسوب شده که در آن اشیای باستانی بسیاریبه دست آمده است. در داخل روستا قلعه ای قدیمی قرار دارد که منازل روستاییان در داخل و اطراف آن ساخته شده است. بیشترین محصولات کشاورزی این منطقه گندم ، جو و سیب زمینی می باشد. روستای نمکه پس از شهر دیباج و روستای تویه رودبار قرار گرفته است. جاده ای که به سمت نمکه می رود پس از روستای تویه رودبار با پیچ و خم فراوان به این روستا می رسد. قبل از ورود به روستا بنایی خشتی امامزاده که در فاصله 100 تا 200 متری جاده اصلی و بر روی تپه ای مرتفع قرار گرفته است به چشم می خورد که مردم محلی آن را معصوم زاده می نامند. بنای این معصوم زاده از گنبدی نوک تیز و ساختمانی تقریباً مربعی شکل با ایوانی مسقف در محل ورودی بنا تشکیل شده است. گنبد آن در قسمت پشت ، خراب شده و ریزش کرده است. آثار یک ساختمان خشتی ویران شده نیز در نزدیکی بنای امامزاده مشاهده می شود. با این که ساختمان این محل رو به خرابی می رود اما هنوز هم در ایام هفته محل زیارتی مردم منطقه به شمار می آید.

آبشار نمکی در محدوده منطقه تحت حفاظت پارک ملی کویر در استان سمنان و در نزدیکی مرز استان اصفهان واقع است. این منطقه در جنوب ارتفاعات نخجیر و غرب کویر ریگ جن واقع است و به دلیل اشکال ایجاد شده نمک در نوع خود کم نظیر است. این آبشار که به صورت قندیل های نمک از فراز تپه ای فرسایش یافته به پایین میریزد از چشمه آب شور ملک آباد سرچشمه گرفته و در ادامه مسیر به ریگ جن میریزد. وجود املاح نمک در زمین های بالادست و آب چشمه باعث شده که آب از املاح نمک اشباع شده و نمک به صورت کریستال در آب متبلور شود و چنین اشکالی را پس از ریزش آب ایجاد نماید. به دلیل واقع شدن این منطقه در محدوده پارک ملی کویر تردد در این منطقه منوط به اخذ مجوزهای لازم از اداره پارک ملی کویر و سازمان حفاظت محیط زیست است. پارک ملی کویر بزرگترین پارک ملی کشور بدون هرگونه معارض، فعالیت‌های انسانی و سکونت‌ گاهی است. پارک ملی کویر در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران و ۱۰۰ کیلومتری شرق قم و در قسمت شمال استان اصفهان (دشت کویر) قرار د‌ارد. خوشبختانه جوامع انسانی در پارک ملی کویر وجود ند‌ارد ولی وجود راه های هموار و قابل دسترس در این منطـقه می تواند شرایط زیستگاه پارک را تحت تاثیر قـرار د‌هد. اقلیم این منطقه به شدت تحت تاثیر دو اقلیم دشت کویر که عمدتا از نمک پوشید‌ه شد‌ه و دریاچه نمک که بلافاصله در خارج مرز منطقه در سمت غربی پارک واقع است، قرار گرفته است. پارک ملی کویر اگر چه پوشید‌ه از گیاهان استپی و بیابانی است، اما سرزمینی لم یزرع با دشت‌های هموار است. دسترسی به آبشار نمکی از سه مسیر امکانپذیر است. مسیر اول از سمت شهرستان ورامین، پیشوا، قلعه بلند، سرمحیط بانی مبارکیه، قصر بهرام، محیط بانی سفید آب و سپس جاده محیط بانی ملک آباد. مسیر دوم از شهرستان گرمسار، جاده سنگفرش صفوی، جاده ریگ جن در شرق سیاه کوه و محیط بانی ملک آباد و مسیر سوم از شهرستان آران و بیدگل،کویر مرنجاب، محیط بانی سفید آب و سپس محیط بانی ملک آباد. البته مسیرهای دیگری هم در این منطقه به این آبشار منتهی میگردد که به دلیل کمی تردد و باتلاقی بودن پیشنهاد نمیگردد. از جمله این مسیرها مسیر قلعه کرشاهی به شط است که در منطقه شط بشدت باتلاقی است.

منبع : کویرها و بیابانهای ایران

آبشار نکارمن در استان سمنان واقع است. نکارمن یکی از روستاهای شهرستان شاهرود است. این روستا در دهستان خرقان در بخش بسطام قرار گرفته است. روستای نکارمن یا نوکارمن در فاصله 25 کیلومتری شمال شاهرود و قبل از مجن واقع است. پس از طی 13 کیلومتر در جاده شاهرود به مجن، وارد جاده فرعی روستای نکارمن می‌شویم که در ادامه این مسیر و در دامنه کوه شاهوار، آبشار کوچک و زیبای آن نشانه‌ای برای صعود کوهنوردان به حساب می‌آید. روستای نکارمن و روستای تاش، از مسیرهای اصلی صعود به‌قله شاهوار است. رودخانه فصلی نکارمن به طول 15 کیلومتر از دامنه‌های جنوبی رشته کوه شاهوار و از چشمه‌های زلال آن منشا می‌گیرد و در ادامه به رودخانه تاش می‌پیوندد. این رودخانه در فصول گرم سال خشک می‌شود. همچنین مناطق زیبایی مانند قطار زرشک و چشمه هفت‌رنگ فرحزاد نیز از دیدنی‌های نکارمن به حساب می‌آید. مسیر دسترسی به آبشار نیاز به وسایل فنی ندارد و فاصله آن تا روستای نکارمن در حدود 3 کیلومتر است. ارتفاع آبشار از سطح آبهای آزاد درد حدود 2460 متر است.

منبع : کویرها و بیابانهای ایران

دیباج یکی از شهرهای شهرستان دامغان در استان سمنان است. این شهر در ۵۵ کیلومتری شمال شهر دامغان جای دارد.

دیباج خود شامل روستاهای قلعه، ورزن و زردوان است. پیشتر آنرا چهارده ویا چهارده رودبار میخواندند. هرچند هنوز این نام بین مردم محلی رایج است اما از سال ۱۳۷۵ بصورت رسمی این منطقه به شهر تبدیل شد و اکنون دارای شهرداری است.

این شهر همچنین مرکز دهستان رودبار در بخش مرکزی شهرستان دامغان نیز محسوب می‌شود. آب و هوای دیباج، در زمستان سرد و در تابستان معتدل است.

نامگذاری

چهارده قبلاً از چهار روستای کوچک‌تر تشکیل می‌شد. علاوه بر سه روستایی که در بالا نام برده شد، روستا یا ده چهارم امین آباد نام داشت که اکنون خراب ده نامیده می‌شود و هر سال در هشتم محرم مردم به یادبود مردگان این ده در آنجا گرد می‌آیند. بنا به گفته مردم محلی این ده در گذشته بر اثر حمله سپاهیان یا بلایای زمینی ویران شده‌است. امروزه اندکی بنای مخروبه در محل این ده دیده می‌شود.

نام جدید این شهر از امامزاده‌ای به همین نام در این مکان اقتباس شده‌است. مقبره منسوب به محمد پسر جعفر صادق امام ششم شیعیان دوازده امامی که ملقب به امامزاده محمد دیباج است در محله قلعه در جنوب غربی شهر واقع شده‌است.
مردم و زبان

جمعیت این شهر بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۲٫۵۱۲ نفر بوده است . اغلب مردان برای کار به دامغان، سمنان ویا گرگان مهاجرت می‌کنند.

نزدیک به همه مردم این شهر مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. زبانشان کمی نزدیک به مازندرانی است.

محصولات کشاورزی و دامپروری

این شهر به خاطر آب و هوای کوهستانی، مستعد پرورش محصولات باغی و دامپروری است. مانند شهمیرزاد سمنان، در اینجا هم گردو از عمده میوه‌های باغی، در کنار گیلاس، انگور، آلبالو، زردآلو و سیب می‌باشد. درکنار اینها، سیب زمینی و گندم دو محصول عمده کشاورزی واین ناحیه‌است. آب کشاورزی و آشامیدنی از چشمه‌های مختلف طبیعی که در اطراف شهر هستند تهیه می‌شود.

محصولات دامی

شهر دیباج دارای سه هزار هکتار مرتع و بیست هزار راس گوسفند و بز می‌باشد که در سه نوع مرتع تالیف می‌کنند. 1-مراتع زمستانه در اطراف دیباج 2-مراتع میانبد در منطقه کشت و دشت 3- مراتع ییلاقی (سربند-چهار گنبدان-سنگ بن –لار کوه وزندان و پلاش)که حدود 30% مردم از راه پرورش گوسفندان داشتی امرار معاش می‌کنند البته این درصد در قدیم 80% بوده است با توجه به خشکسالیهای اخیروفقیر شدن مرتع اکثر دامداران بزرگ دامهای خود را فروخته‌اند . در اواخر فروردین ماه گوسفندان از اطراف دیباج به مراتع میا نبد رفته که در اواسط اردیبهشت ماه به بنه (خیل ) می‌روند و کار دوشیدن شروع می‌شود. درحال حاضر هم اولین جشنواره آیئن امامداری یا(شیردوشان)در کنار امامزاده محمد دیباج برگزار شد.

شهر امیریه یکی از شهرهای شهرستان دامغان در استان سمنان است. جمعیت این شهر بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۱٫۷۷۳ نفر بوده است .

امیریه قبلاً روستایی با عنوان «امیر آباد» بود. بافت شهر از خانه‌هایی قدیمی و کهن تشکیل شده است. در بخشی از امیریه شهرکی نوساز نیز ساخته شده است.

باغ‌های پسته، زردآلو، انار، سنجد و مزارع هندوانه و خربزه که محصولات این منطقه جزو بهترین محصولات تره بارهای شهرهای اطراف می‌باشد.

بیارجُمَند ، بخش و شهری در استان سمنان . نام شهر ظاهراً از ترکیب نام دو قریة بیار (جمع بئر به معنای چاه ) و جُمند در قومس * (= کومش ) پدید آمده است . بیارجمند در گذشته ولایت «بیار و جمند» را تشکیل می داده است . مقدسی در قرن چهارم مطالب فراوانی دربارة بیار، که اجداد مادری او اهل آنجا بوده اند، ذکر کرده است . به نوشته او، بیارشهرمانندی در کورة قومس بوده که دژ و بارو و مزارع و تاکستان و باغهای میوه داشته است . وی همچنین از پرورش شتر و گوسفند و تولید روغن در آنجا یاد کرده و می نویسد که ، شهر منبر (مسجد جامع ) و بازار نداشته ، و خرید و فروش در خانه ها انجام می شده است . در این منطقة کم آب ، آسیابها در زیرزمین ساخته شده بوده و آب از بالا بر آنها می ریخته است . اهالی شهر در ضدیّت با کرّامیّه سخت تعصب داشته اند. در زمان مقدسی ، شهر از دست دیلمیان در آمده بوده است و سامانیان بر آن حکومت داشته اند (ص 26، 356، 357، 367؛ ایرانیکا ، ذیل «بیار»).

در 388، ابن اسفندیار (ج 2، ص 8)، از قلعة جُمند (جومند) نام می برد که ابوعلی حمویه ، نصربن حسن فیروزان را در آنجا پناه داد. در 407 نصر از بیار و جومَند به ری رفت و از ترس قابوس و لشکریانش ، راه بیابان را طی کرد (رشیدالدین فضل الله ، ص 144؛ عتبی ، ص 360). یاقوت حموی بیار را شهری در قومس بین بسطام و بیهق ضبط کرده و چندتن از ادبا و علمای آنجا را نام برده است (ج 1، ص 772).

در اوایل قرن هشتم ، حمدالله مستوفی بیار را شهری متوسط و با هوای معتدل ، از اقلیم چهارم در خراسان دانسته ، که حاصلش غله و اندکی میوه است (ص 150). در دورة سربداران (737ـ 788) بیارجمند و مناطق اطراف آن به دست امیر عبدالرزاق سربدار افتاد (پطروشفسکی ، ص 52). خوافی در بیان وقایع 740، از تصرف بیارجمند و نواحی اطراف از جمله دامغان و بسطام و سمنان ، به دست وجیه الدین مسعود باشتینی سربدار خبر می دهد (ج 3، ص 59).

در 864، سلطان حسین میرزا (از سلسلة تیموریان ) به دلیل ناامنی و غارت قبایل عرب در نواحی بیار و جمند، عبدالعلی ترخان را به سرکوبی آنان فرستاد (خواندمیر، ج 4، ص 122). از اواخر قرن دوازدهم به بعد، جهانگردان اروپایی که از حاشیة شمالی کویر بزرگ گذشته اند، درباره بیار مطالبی نوشته اند. کاپیتان کلارک به حدود دویست خانه و آبیاری با قنات در بیار اشاره می کند ( ایرانیکا ، همانجا؛ نیز

رجوع کنید به شیندلر، ص 168). مک گرگور در اوایل قرن چهاردهم / اواخر قرن نوزدهم ، در سفر خود به منطقة کویر مرکزی ایران ، گذشتن از منطقة بین سمنان و بیارجمند و سبزوار

در شمال ، و یزد و نایین و بیابانک در جنوب را از گذشتن از دریاها خطرناکتر می داند (ص 102). در دورة قاجاریه ، بیارجمند از بلاد خراسان ، نزدیک سبزوار، بود و جایی خوش و هوایی دلکش داشت (شیروانی ، ص 152). اعتمادالسلطنه سخنان پیشینیان را دربارة بیار تکرار کرده و اطلاع جدیدی از وضع آن زمان شهر به دست نداده است ( رجوع کنید به ج 1، ص 520). وی جومند را نام قلعه ای در قومس که برخی آن را جومَندر و جوزْمندر نوشته اند، ضبط کرده است (ج 4، ص 2293). در 1311 ش ، بیارجمند از بلوکات شاهرود، در مجاورت بلوکات فرومَد، خارتوران ، طرود و زیراِستاق بود که مرکز آن بیار و محصولات مهم آن پنبه و انگور و توتون بود (کیهان ، ج 2، ص 207، ج 3، ص 177).

امروزه ، بیارجمند مرکز بخشی به همین نام در شهرستان شاهرود از استان سمنان است . بخش بیارجمند در منطقة کویری و مشتمل بر دو دهستان به نامهای خارتوران / خارطوران (به مرکزیت زمان آباد؛ در نیمه اوّل قرن نهم ، حافظ ابرو خاروطبران را ترکیب دو قریة خار و طبران می داند رجوع کنید به ج 2، ص 107) و بیارجمند (به مرکزیت خانخودی ) است . از شمال به بخش میامی (شهرستان شاهرود)، از مشرق به بخشهای داورزن و رودآب (شهرستان سبزوار) و بخش انابد/انابت (شهرستان برداسکن )، از جنوب به بخشهای مرکزی و دستگردان (شهرستان طبس ) و از مغرب به بخش مرکزی شاهرود محدود است . آبادیهای آن عمدتاً در دشت قرار دارد، به طوری که در 1375 ش از 126 آبادیِ بخش ، استقرار 96 آبادی در دشت ذکر شده است (مرکز آمار ایران ، 1376 ش الف ، ص 7). مهمترین کوههای آن عبارت اند از: کوه پیغمبر (مرتفعترین قله : 265 ، 2 متر) در جنوب آبادی زیور و جنوب غربی آبادی صالح آباد در حدود 123 کیلومتری جنوب شرقی بیارجمند؛ کوه منفرد آسیاب (مرتفعترین قله : 055 ، 2 متر) در حدود ده کیلومتری شمال غربی بیارجمند؛ سوخته کوه (مرتفعترین قله : 416 ، 2 متر) در حدود هفده کیلومتری شمال غربی شهر بیارجمند؛ قلعه آهو (مرتفعترین قله : 920 ، 1 متر) در حدود پانزده کیلومتری شمال غربی شهر بیارجمند؛ یَزدو (مرتفعترین قله : 641 ، 1 متر) در جنوب آبادیِ یزدو در حدود 23 کیلومتری جنوب شرقی شهر بیارجمند؛ و چاریانو (مرتفعترین قله : 620 ، 1 متر) در حدود دوازده کیلومتری شمال غربی شهر بیارجمند. رود کال شوراب ، خارتوران و رودهای موسمی و سیلابی کالِتگوک ، کالِتلخه بو و آب گورخو در آن جریان دارد.تلخاب از چشمه های مشهور بیارجمند (با آب نسبتاً شور)است . آبیاری زمینهای زراعی با چندین رشته قنات و چاههای عمیق و نیمه عمیق صورت می گیرد و بیشتر آبادیهای آن کشتزارهای موقت دارد.

محصولات عمدة آن گندم ، جو، پنبه و زیره است که بعضی صادر می شود. ازگیا، کتیرا و گز و تاغ دارد و از زیا، روباه و شغال و گرگ و آهو و خرگوش و کبک در آن یافت می شود (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، جاهای متعدد). نواحی شمالی و دامنه های آن ، مراتعِ دامهاست ، به طوری که بیارجمند قشلاق دامداران سنگسری است . دهستان خارتوران نیز قشلاق طایفة سنگسری و کردهای قوچانی و گله داران تُرشیزی است (حقیقت ، ص 261،263). شترداری در برخی نواحی آن رایج است . دارای صنایع دستی قالی ، قالیچه ، پشتی ، گلیم و نمد است . فرشبافی آن با طرحهای سبزواری ، کاشی ، بلوچی و تنگی و نقشهای گلریز، جقه ای و چهارخانه مشهور است (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، جاهای متعدد).

طبق قانون تقسیمات کشوری مصوب 16 آبان 1316، بخش بیارجمند در شهرستان شاهرود از استان دوم (مازندران ) تشکیل شد. در 1340 ش ، با جدا شدن سمنان از استان دوم ، تابع فرمانداری کل سمنان گردید . زبان اهالی ، فارسی با گویش محلی است و مردم منطقه پیرو مذهب شیعه (اثنا عشری ) و سنی حنفی اند .

جمعیت بخش بیارجمند در 1375 ش ، حدود 000 ، 7 تن بود که از این تعداد حدود 850 ، 3 تن در دهستان خارتوران به سر می بردند. بقعة مشهور به قبر حضرت جرجیس پیغمبر در فریدا (=فریدر از آبادیهای دهستان خارتوران ) قرار دارد (ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، ج 1، ص 279).

شهر بیارجمند (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش : 626 ، 2 تن )، در ارتفاع 1080متری در 112 کیلومتری جنوب شرقی شهر شاهرود، در دشت گسترده ای در جانب جنوبی رشته کوه البرز شرقی و حاشیة شمالی دشت کویر واقع است . راه اصلی شاهرود ـ سبزوار از شمال آن می گذرد. میانگینِ حداکثر

مطلق دمای آن در تابستان ْ44 و میانگین حداقل آن در زمستان ْ15- است . بارش سالانة آن نیز حدود 110 میلیمتر است . دق بیارجمند (شوره زار) در جنوب شرقی شهر بیارجمند در شمال آبادی دره دایی قرار دارد ( جغرافیای کامل ایران ، ج 2، ص 776). بیارجمند با راه اصلی به شهرهای میامی و شاهرود در شمال و شمال غربی و نیز به شهر داورزن و سبزوار مرتبط است . خانخودی و زمان آباد نیز از طریق راههای فرعی با بیارجمند ارتباط دارند. شهر دارای مسجد جامع (متعلق به دورة افشاریه ) و چند زیارتگاه از جمله «پیر بریانه » و «پیر آهوان » است . جشن سَدة مردم بیارجمند از مهمترین جشنهای محلی منطقه است که پنجاه و پنج روز مانده به آخر سال برگزار می شود. اهالی معتقدند که با شروع گرما، مقدمات سبز شدن گیاهان بویژه گندم فراهم می شود و لذا در این روز در محله های شهر، سده (بوته های بیابانی با گُلهای سفید و ریز) روشن می کنند .

پيشينه تاريخي:

این شهر از دیرباز یکی از شهرهای چهاردهمین ایالت تاریخی (ورن ) یا (ورنه ) از تقسیمات 16 گانه باستانی بوده است . برخی از محققان و مورخان این شهر را جزو ایالتهای مادها و برخی دیگرجزو ایلتهای پارتها به حساب می آوردند.

ويژگي هاي جغرافيايي:

شهرستان سمنان مرکز استان سمنان است. این شهرستان در 205 کیلومتری شرق تهران و برسر راه تهران به خراسان واقع شده است. سمنان با وسعتی در حدود22119 کیلومتر مربع در دامنه جنوبی رشته کوه های البرز واقع گردیده و از شمال به استان مازندران ازجنوب به دشت کویر از شرق به شهرستان دامغان و از غرب به شهرستان گرمسار محدود می گردد و ارتفاع آن از سطح دریا 1117 متر می باشد. سمنان نیز به مانند دیگر شهرستانهای استان مهد و زاگاه شخصیت ها و مفاخر بزرگ علمی و فرهنگی و عرفانی بوده است و از گذشته های دوره همواره به عنوان شهری که صاحب بزرگان دین و علم بوده مطرح شده است . بزرگانی مانند حاج ملاعلی حکیم الهی سمنانی، مشتاق سمنانی، شیخ محمد فانی سمنانی، ملا غلام حسین هراتی، شهاب سمنانی هنرمند و عارف قلندر مشهور و بسیاري از شخصیت های دیگر از بزرگان این منطقه می باشند که در تاریخ دین و عرفان و هنر خوش در خشیده اند.

صنايع دستي و سوغات:

تنوع اقلیم این شهر همچنانکه در کل استان مشهود بوده توانسته انواع صنایع دستی و هرهای سنتی را در دل مردمی که در دل مردمی که در این خطه زندگی می کردند ایجاد و باعث رونق اقتصادی و بروز احساسات و تجلی آن در هنرهای بومی منطقه و صنایع دستی گردد و تا به امروز این هنرها سینه به سینه با افت و خیزهای فراوان به عصر حاضر منتقل شود بطوری که در گذشته هنرهای کاربردی گیوه بافی، کلاه مالی ، مهرسازی و نمدمالی سفال گری و … از رونق بسیاری برخوردار بوده و به همراه سوغاتی همچون – نان سنتی ، شیرمال ، کماچ ، گل نرگس و … توشه راه مسافران رهگذر این شهر می شود.

گويش سمنانی
زبان سِمنانی، یکی از زبان‌های ایرانی است.زبان سمنانی از شاخهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی است و در عین حال زبان انتقالی میان زبان‌های ایران مرکزی و زبان گیلکی به شمار می‌آید.این زبان با برخی واژه‌های متداول در خانواده زبان‌های ایرانی، خود زبانی مستقل و کم وبیش خودکفا می‌باشد. در گروه‌بندی زبان‌های ایرانی نو، زبان سمنانی متعلق به گروه زبان‌های مرکزی ایران است. این زبان دارای لهجه‌های گوناگونی است که هیچکدام کار یک لهجه را یکسره تمام نکرده‌اند.

کریستن سن که در حدود سال ۱۹۱۴ درباره این زبان پژوهش نموده، می‌گوید:
زبان سمنانی به قدری با سایر لهجه‌های ایرانی نظیر مازندرانی و گیلکی و غیره اختلاف دارد که خود ایرانی‌ها می‌گویند، بدون اینکه این زبان‌ها را فرا گرفته باشیم، درک می‌کنیم ولی زمانیکه دو سمنانی با هم صحبت می‌کنند، هرگز زبان آنها را نمی‌فهمیم.سمنانی زبانی انعطاف‌ناپذیر است. واژه‌های بیگانه را به سختی می‌پذیرد و حتی به نظر می‌رسد که تا حدود یکی دو سده گذشته در مقابل ورود واژه‌های فارسی نیز مقاومت به خرج داده باشد. همچنین خاصیت ترکیب‌پذیری و ساخت واژه‌های جدید در این زبان در مقایسه با فارسی بسیار ضعیف است.

دستور زبان
برخی از این دستورات بر این پایه‌اند:

>> دستورات جمع
نام‌هایی که آخر آنها در مفرد حرف «یا» بیاید در جمع تغییری نمی‌کنند: کُنجی(مفرد)-کُنجی(جمع)= کنجد.
نام‌هایی که آخر آنها حرفی صامت بیاید در جمع «یا» به آخر آنها افزوده می‌گردد: غَلیف(مفرد)-غَلیفی(جمع)= کماجدان.
نام‌هایی که آخر آنها مصوت کوتاه است، در جمع مصوت کوتاهشان تبدیل به «اِی» می‌شود: رَجه(مفرد)-رَجِی(جمع)= بندی که بر آن رخت پهن کنند.
نام‌هایی که آخر آنها مصوت بلند باشد نیز در جمع مصوت بلندشان تبدیل به «اِی» می‌شود: اَستا(مفرد)-اَستِی(جمع)= هسته.

>> دستورات مؤنث و مذکر
سوم شخص مفرد فعل ماضی، مونث و مذکر دارد: ژوبِشا(مذکر)-ژین‌بِشیا(مؤنث)= او رفت.
افعالی که آخر آنها در ریشه زمان گذشته حرف صامت «دال» باشد، صرف مذکر و مؤنث آنها یکسان است: ژوهاکرد(مذکر)-ژین‌هاکرد(مؤنث)= خاو کرد.
افعالی که آخر ریشه زمان گذشته آنها حرف صامت «ت» باشد در مؤنث مصوت کوتاه «-َ» به کلمه اضافه می‌شود: ژوبُخُت(مذکر)-ژین‌بُخُتَه(مؤنث)= خوابید.
سوم شخص فعل بودن در مذکر و مؤنث یکسان نیست: ژوگوزَه(مذکر)-ژین‌گوزِه(مؤنث)= او بزرگ است.
صفات با اسامی مذکر و مؤنث، تذکیر و تأنیث پیدا می‌کنند و با اسناد فعل بودن در سوم شخص تذکیر و تأنیث آنها آشکار می‌شود: دِزار اِسبیَه= دیوار(مذکر) سفید است.
عدد «یک» تذکیر و تأنیث دارد. عدد یک مذکر با معدود مفرد مذکر و عدد یک مؤنث با معدود مفرد مؤنث می‌آید: آی وَشکا= یک پسر – اییَه دخترَه= یک دختر.
صفت اشاره مفرد برای اشاره نزدیک با نام‌های مذکر و مؤنث مفرد حالت تذکیر و تأنیث پیدا می‌کند: اِن موتَر= این کبوتر نر – اِنَه کوتَرَه= این کبوتر ماده.
صفت اشاره مفرد برای اشاره به نزدیک با نام‌های جمع مذکر و مؤنث تغییری نمی‌کند و مفرد مذکر آن با این نوع اسمی بکار می‌رود: اِن شیلِّکی تُرشیَن= این زردآلوها ترش هستند.
نام‌هایی که از زبان‌های دیگر وارد می‌شوند، گروهی مذکر و پاره‌ای جزء اسامی مونث طبقه‌بندی می‌گردند: ماشین و دیپلم= مذکر – صَندلیَه و کُمُدَه= مؤنث.

شهر مجن با جمعيتی حدود 8000 نفر در 33 کیلومتری شمال غربی شاهرود در دامنه رشته کوه های البرز شرقی با ویژگی های منحصر بفرد خود ، ماسوله کویر ایران لقب گرفته است . بافت قدیمی این شهر که بر بلندای کوهی قرار گرفته مانند روستای ماسوله گیلان به گونه ای ساخته شده که بام هر خانه حیاط خانه فوقانی است و این عامل چشم انداز بی نظیری را بوجود آورده است. این شهر از شمال و شمال غرب به استان گلستان و از جنوب شرق به شهرستان شاهرود محدود می شود. مجن با جاذبه های گردشگری متعدد و مردمانی خونگرم که بیشتر آنان به کشاورزی و دامپروری مشغولند، مستعد تبدیل شدن به قطب گردشگری منطقه است .

بزرگتر ها و ریش سفیدان شهر نام مجن را بر گرفته از «جنت» می دانند و این نامگذاری به دلیل وجود درختان سر به فلک کشیده بوده به کونه ای که نور خورشید به علت انبوه درختان به زمین نمی رسیده است .از نظر قدمت تاریخی وجود آثار و قلعه هایی در اطراف شهر و سفالینه هایی که در تپه های اطراف باقی مانده است و نیز وجود دو درخت کهنسال اورس که در منطقه به نام « سور » مشهور است ، نشانگر این است که از زمان جاری شدن چشمه های آب , زندگی نیز حضور خود را در این منطقه خوش آب و هوا آغاز کرده است .در بافت قدیم شهر ، زیبایی دل انگیزی از کاربرد معماری بومی و اقلیم منطقه به چشم می خورد . مصالح بکار رفته در خانه ها از سنگ و چوب می باشد . روی دیوارهای سنگی اندود کاهگل بکار رفته و نمای ان را با گل قرمز اندود می نمایند. کوچه های تنگ و پر پیچ و خم و شیب دار آن با شیوه ساخت منازل مسکونی چشم انداز بافت را زیبا نموده است .در این شهر که در دامنه جنوبی رشته کوه البرز آرمیده ، می توان چهار فصل سال را به خوبی احساس نمود . با آغاز فصل بهار و رویش انواع گلهای وحشی ، سبزی های صحرایی و گونه های دارویی نوروز طبیعت را نوید می دهند .

مناطق دیدنی اطراف مجن :و جود مرتفع ترین قله البرز شمال شرق یعنی شاهوار با ارتفاعی بالغ بر 3945 متر از سطح دریا که به عنوان بام البرز شرقی محسوب می شود با جامه ای سپید خستگی را از تن گردشگران بیرون می کند.موقعیت اقلیمی خاص منطقه شرایط را برای رشد گونه های مختلف گیاهی از قبیل شنگی های صحرایی ، پونه ، سر شو ، ریواس ، کما ، گون و زرشک فراهم کرده است .از مکانهای دیدنی اطراف این شهر می توان به آبشار بی نظر تنگه داستان اشاره کرد که در شمال شهر مجن واقع شده است ، این آبشار در تنگه ای موسوم به تنگه داستان واقع شده که این تنگه در اثر زلزله ای در سالهای بسیار دور رخ داده ایجاد شده و رود خانه منتهی به آبشار از این تنگه میگزرد .که این تنگه هم خود بسایر دیدنی است ، طول تنگه در حدود 2 کیلومتر و عرض تقریبی 5 متر می باشد که کف تنگه کاملا با آب رودخانه اشغال شده است در مسیر رودخانه آبشار هایی با ارتفاع 5 تا 10 متری دیده میشود که به این علت گذر از تنگه بسیار جذاب و هیجان انگیز می باشد .